“Mensen zijn niet kapot of gestoord. Dat wat ze doen, werkt gewoon niet meer voor ze.”
ACT is een gedragstherapie
ACT is de nieuwste vorm van gedragstherapie waarbij het doel is om gedrag zo te veranderen dat iemand kan doen wat hij werkelijk wil doen. Was het maar zo simpel dat we tegen onszelf zouden kunnen zeggen: “Als ik dit wil doen, dan doe ik dat gewoon… en dat we het dan ook gewoon doen”. Helaas is de realiteit anders en veel ingewikkelder. Denk maar eens aan al die goede voornemens die je hebt gehad en waarschijnlijk vaak niet nagekomen bent. Als ik alleen al naar mijn zelf kijk dan is het echt wonderlijk hoe ik er gisteren van overtuigd was dat ik vandaag zou gaan sporten. Je raadt het al. Heel vaak komt van dat sporten niets.
Waarom eigenlijk niet? ACT geeft antwoord op deze vragen en leert je betekenis te geven aan je leven. ACT is een gedragstherapie met wetenschappelijke onderbouwing vanuit het functioneel contextualisme en de relational frame theorie. Voor nu laat ik de uitleg van de wetenschap buiten beschouwing, dat komt in onze opleidingen uitgebreid aan bod. Wel handig om te weten is als we het in ACT hebben over gedrag, we het hebben over zichtbaar gedrag en onzichtbaar gedrag. Gedrag is dat wat we doen, dat wat we denken en dat wat we voelen. Je zou kunnen zeggen dat we doen denken en we doen voelen.
Hoe ziet een procesgerichte ACT therapie eruit?
Wanneer een cliënt zich aan meldt voor therapie, dan doet hij dat meestal niet omdat alles in zijn leven lekker loopt. Hij is ontevreden over bijvoorbeeld zijn stemming. Zo zijn er mensen die vinden dat ze te vaak somber zijn, of angstig, boos of gestresst. Ook komen er mensen in therapie omdat ze een gevoel van onvrede ervaren. Mensen die zeggen alles in hun leven te hebben, en toch niet tevreden of gelukkig te kunnen zijn. Ook komen er mensen om hulp vragen wanneer ze iets naars hebben meegemaakt, recentelijk of al lang(er) geleden. Al deze mensen worstelen met het feit dat ze niet kunnen doen wat ze zouden willen doen. Dat kan dus gaan over genieten van het leven, relaties aangaan of juist beëindigen of zaken ondernemen of juist laten.
Start van de therapie
De eerste gesprekken van een procesgericht ACT therapie zijn onderzoekend van aard. Het is belangrijk voor de therapeut om te begrijpen wat een cliënt doet. Of zoals ik tegen studenten vaak zeg: “wees nieuwsgierig en ontdek hoe het is om in de schoenen van de client te staan”. Deze zoektocht helpt de client ook om naar zichzelf en zijn gedrag te kijken.
Heel vaak denken we wel te weten wat we doen, zeggen we bv dat we weten van onszelf dat we de neiging hebben ons aan te passen, maar hebben we geen idee hoe dat er precies uitziet en wanneer we het wel of juist niet doen. Door zo samen, nauwkeurig naar het gedrag te kijken worden gedragspatronen zichtbaar en zal de cliënt ook buiten de therapie om, zich meer bewust worden van dat wat hij doet.
Werkbaarheid van gedrag
Wanneer je kunt zien wat je doet, je bewust wordt van je gedrag, is het mogelijk om te onderzoeken of dat wat je doet nu nog werkt of niet. We doen namelijk niets voor niets. Dat wat we doen, doen we omdat het in de regel aantrekkelijker is om te doen dan iets anders. Neem nu dat voorbeeld van de sportschool. Kennelijk is het voor mij op dat moment aantrekkelijker om iets anders te doen dan naar de sportschool te gaan. Er is hier vaak een duidelijk verschil tussen de korte termijn en lange termijn. Op korte termijn is het aantrekkelijker om niet naar de sportschool te gaan en in plaats daarvan een nieuwe blog te schrijven. Op lange termijn is dat in ieder geval voor mijn gezondheid minder aantrekkelijk. Want met het schrijven van een blog werk ik niet aan mijn conditie en daarmee mijn gezondheid.
Geleerd gedrag
Gedrag kan ook lang geleden heel aantrekkelijk zijn geweest. We blijven ons nu, zoveel jaar later nog steeds zo gedragen omdat het een soort van vertrouwd en comfortabel voelt om het zo te doen en/ of juist heel spannend en ongemakkelijk om het anders te doen. Zo heb ik al heel jong geleerd dat door mijn gedrag aan te passen aan dat wat (ik dacht dat) mijn ouders van mij verlangde, ik kon rekenen op waardering en positieve bekrachtiging van dat gedrag door mijn ouders. Oftewel: aanpassen wordt beloond, aanpassen is goed. Dit is de reden waarom ‘aanpassen’ veilig, vertrouwd en positief aanvoelt. Je kunt je voorstellen dat het erg lastig is voor iemand met zo’n leergeschiedenis als ik, om ander gedrag dan ‘aanpassen’ te vertonen wanneer de situatie daarom vraagt. Dit kan er op verschillende manieren uit zien. Bijvoorbeeld door te doen wat een ander wil, in plaats van duidelijk te maken wat jij wil. Vaak hebben we niet eens in de gaten dat het zo werkt. Want dit is immers wat jij altijd gewoon doet. Zo ben jij…althans dat vertel jij jezelf.
Bereidheid om te ervaren
Naast het bewust worden van ons gedrag en het leren zien van de functie ervan is het in een ACT therapie belangrijk om bereidheid te trainen. Bereidheid om het anders te doen, om te ervaren wat er te ervaren valt in het hier en nu, in deze situatie. Er zijn weinig mensen die hun gedrag niet willen veranderen als ze weten dat het beter is voor hen. Het moeilijkste is echter om je gedrag te veranderen en daarbij bereid te zijn ongemak te ervaren. Ongemak dat onvermijdelijk met nieuw gedrag mee komt. Wanneer je immers gewend bent iets altijd op dezelfde manier te doen, zal het nieuwe gedrag onwennig aanvoelen. Het gaat minder vanzelf dan je oude gedrag. Het is makkelijker om tegen vrienden te zeggen dat het jou niet uitmaakt wat jullie gaan doen. Wanneer je beslist om het anders te doen en aan te geven wat jij wil, loop je nieuwe risico’s. Je vrienden zouden tegen je kunnen zeggen dat ze dat niet willen doen of dat jouw idee, een stom idee is, of nog erger, jou buitensluiten. Je kunt je vast voorstellen dat je dan niet prettig voelt en snel weer geneigd zult zijn je aan te passen. Doen wat belangrijk voor je is, betekent dus niet dat je je daar altijd beter door gaat voelen. Het betere gevoel ontstaat omdat jij meer doet wat JIJ wilt doen. Hier en nu, in deze situatie, wetende dat je jezelf ooit hebt geleerd dat het beter is om je aan te passen en dat je nu vrij bent om te kiezen wat jij wilt. Ongeacht wat anderen daarvan vinden, ongeacht welke ongemakkelijke gevoelens die je daarbij tegenkomt.
Het doel van een ACT therapie
Een procesgericht ACT therapie is gericht op gedragsverandering. Door te leren zien dat dat wat je nu doet niet meer werkt om je doelen te bereiken. Begrijpen dat dat wat je nu doet, niet zomaar is ontstaan. Het heeft ooit zijn functie gehad, om een bepaalde pijn niet te voelen. ACT helpt mensen deze, vaak oude pijn te onderzoeken, te ervaren en te zien hoe deze hun gedrag nog steeds beïnvloedt. ACT helpt mensen te ervaren dat ze met alles wat ze hebben meegemaakt, in het hier en nu opnieuw kunnen kiezen, de vrijheid kunnen voelen, om te doen wat ze werkelijk willen doen.
Lef hebben
Een ACT therapie is niet gemakkelijk. Het vraagt om veel lef. De moed om naar jezelf te kijken, misschien wel op een manier waarop een cliënt nog nooit naar zichzelf gekeken heeft, dat te delen met een ander en de moed hebben om pijn onder ogen te komen. Pijn waar een cliënt vaak al jaren van wegblijft. Het vraagt ook lef om het daadwerkelijk anders te doen. Anders dan je misschien al jaren doet, anders dan anderen van je verwachten, maar wel op een manier die werkelijk bij jou past. Zodat jij je leven kunt leiden zoals jij werkelijk wilt zijn. Want onthoudt: er is niets mis met je client, ze zijn niet kapot of gestoord en hoeven dus ook niet gefixt te worden. Dat wat we doen, werkt nu simpelweg niet meer.
Als je meer wilt weten of leren over procesgerichte ACT, neem dan gerust contact op of kijk eens naar ons opleidingen aanbod op onze website.
Wie weet tot ziens,
Warme groet Marjolein Vleugel