AAN DE SLAG MET CREATIEVE HOPELOOSHEID
Veel therapeuten vinden het lastig om met creatieve hopeloosheid aan de slag te gaan. Aangezien dit een zeer belangrijk onderdeel in een ACT behandeling vormt, leggen we hier kort uit waar creatieve hopeloosheid over gaat, wat je ermee wilt bereiken en uiteraard hoe je dat kunt doen.
WAT IS CREATIEVE HOPELOOSHEID?
Allereerst even voor de duidelijkheid, wat is creatieve hopeloosheid? Het is een term die gebruikt wordt in de Acceptance and Commitment Therapy en de basis vormt voor gedragsverandering.
Wanneer iemand in therapie komt, doet hij dat niet voor niets. Hij ervaart problemen met zijn gedrag, gedachten, emoties en wil het anders. Nu gebeurt het maar zelden dat iemand voordat hij in therapie komt, nog niets heeft geprobeerd om van zijn klachten af te komen, om zijn gedrag te veranderen. Sterker nog, vaak zijn cliënten al heel lang actief bezig om minder last te hebben van hun klachten. En toch is het hen niet gelukt om van hun klachten af te komen. De reden hiervoor is dat cliënten vaak blijven doen wat ze altijd al deden, zelfs al merken ze dat dit niet werkt. Het is zelfs zo dat wij mensen de neiging hebben om dan nog beter ons best te doen, nog harder te werken om van onze klachten af te komen. Het vervelende is, dat we hierdoor juist niet van onze klachten afkomen, maar dat de last die wij ervaren alleen maar groter en groter wordt. Dit is waar de ‘hopeloosheid’ overgaat: Ervaren dat wat je doet, juist zorgt dat je meer last krijgt. De creatieve component ontstaat later, bij het ervaren dat je ook iets anders zou kunnen doen… dan hopeloos van je klachten af proberen te komen.
WAT WIL JE BEREIKEN MET CREATIEVE HOPELOOSHEID?
Het is de taak van de therapeut om de cliënt “creatief hopeloos” te maken. “Hopeloos” in die zin dat de cliënt ervaart dat dat wat hij doet, dat wat hij al die tijd deed, niet heeft geleid tot vermindering van de klachten, maar juist tot een verergering. Vergis je niet, dit proces vraagt vaak veel tijd. Tijd die nodig is om samen met de cliënt in kaart te brengen wat hij allemaal doet om van zijn klachten af te komen.
Het is hierbij heel belangrijk dat je als therapeut let op gedrag in de sessie. Wat doet, zegt de cliënt waaruit jij kunt opmaken dat dat ook gedrag is waarmee de cliënt probeert van zijn klachten af te komen zonder dat dat werkbaar is. Let hierbij op opmerkingen als: “Als ik nu klaar ben met deze therapie dan wordt het vast beter,” of “Heb je nog iets wat ik thuis kan doen, zodat het sneller gaat?”
Beide opmerkingen impliceren dat er een oplossing is om van je klachten af te komen. Die oplossing is er niet! Als hij er wel is, los het dan op! Er is echter geen manier om geen angst, geen verdriet, geen verlies, geen pijn te voelen in je leven. En alles wat we doen om dat niet te voelen, zorgt er paradoxaal genoeg voor dat het erger wordt.
ER IS GEEN OPLOSSING!
Dit is een lastig proces voor therapeuten omdat je in feite zegt dat je geen oplossing hebt. Wat ook zo is, maar wat niet is wat je cliënt wil horen en wat daarmee vaak voor therapeuten lastig is om mee te werken. Je dient dus bereid te zijn te verdragen om het antwoord niet te weten. En laten we eerlijk zijn, hoe zou jij kunnen weten wat het beste is voor je cliënt om te doen? Het is om de cliënt om te gaan ervaren wat werkt voor hem om een betekenisvol leven te leiden. Kortom werken met creatieve hopeloosheid vraagt veel van zowel de cliënt als de therapeut. Het is dan ook heel belangrijk is dat je een goede therapeutische relatie met je cliënt opbouwt. Alleen dan zal je cliënt zich richting “hopeloosheid’ durven bewegen.
Creatieve Hopeloosheid
Pas wanneer de cliënt de ‘hopeloosheid’ heeft gevoeld, komt het creatieve deel. Hoe kun je nu anders omgaan met je ervaringen? Hoe kun je stoppen met vechten tegen je klachten? Hoe kun je stoppen met doen wat je waarschijnlijk al jaren doet? Dat vraagt om creativiteit die in de richting gaat van acceptatie en bereidheid. Wees erop bedacht dat de cliënt (en de therapeut soms ook 😉) creativiteit soms ook verward met het zoeken naar oplossingen. Als je dat merkt, benoem het dan en erken dat het nu eenmaal de manier is die we ons hele leven al gebruiken om problemen op te lossen, ook jij als therapeut. Het kan niet vaak genoeg gezegd worden: ‘Helaas laten gedachten, gevoelens zich niet op die manier oplossen’.
Creativiteit gaat ook over ruimte maken voor wat er te voelen valt. Voor het toelaten van, acceptatie van de klachten. Voor het oefenen van bereidheid om te doen wat werkelijk belangrijk voor de cliënt is, ondanks de gedachten en gevoelens die hij heeft.
Je zult merken dat ‘creatieve hopeloosheid’ niet een toestand is die de cliënt als hij die eenmaal bereikt heeft, altijd zal blijven ervaren. Het is een proces dat nodig is om tot werkelijke gedragsverandering te komen en waar gedurende een therapietraject regelmatig naar teruggegrepen wordt.
STAP 1
In kaart brengen van gedrag.
Vanaf de start van de therapie inventariseer je met je cliënt wat de cliënt allemaal heeft gedaan en doet om van zijn klachten af te komen. Dit kun je uiteraard met een werkformulier doen (kijk hiervoor op onze websitepagina: ACT materiaal), maar realiseer je dat dit een doorlopend proces. Werken met een formulier kan verhelderend zijn voor de cliënt. Vergeet in deze fase niet erkenning te geven voor alle inspanningen die de cliënt al heeft gedaan om om te gaan met zijn klachten. Bij het in kaart brengen van gedrag is het zoals gezegd ook belangrijk dat jij als therapeut gedrag benoemt wat je ziet in de sessie. Bv benoemen dat ‘komen naar therapie’, of ‘vragen wat de therapeut zou doen’ ook pogingen zijn om van zijn klachten af te komen.
STAP 2
In kaart brengen van de werkbaarheid van gedrag
Een belangrijke stap is het beoordelen van de werkbaarheid van het gedrag van cliënt. Vaak hebben cliënten namelijk niet eens door dat dat wat ze doen hun klachten alleen maar verergert. In deze stap onderzoek je met de cliënt of zijn gedrag op korte termijn werkt en wat de werkbaarheid is op lange termijn. Denk er hierbij aan dat je specifiek maakt, wat je bedoelt met “of het werkt”. Vraag bijvoorbeeld heel specifiek: “En toen je een andere weg pakte, zodat je niet over dat kruispunt hoefde, had je toen direct minder last van spanning?” De cliënt zou dan bijvoorbeeld kunnen antwoorden dat hij zich direct opgelucht voelde. De volgende vraag is dan: “En het nemen van die andere weg, heeft dat er voor gezorgd dat je nu geen spanning meer ervaart als je over dat kruispunt moet?”. Erken dat het logisch is dat we blijven doen wat we doen, omdat het op korte termijn een soort van beloning geeft. En benadruk tegelijkertijd dat er niets veranderd is, sterker nog dat de spanning om over dat kruispunt te gaan er nog steeds is en waarschijnlijk is versterkt.
STAP 3
In kaart brengen van de kosten van het onwerkbare gedrag
Een laatste stap in het werken met creatieve hopeloosheid is het zichtbaar maken van de prijs die de cliënt betaalt wanneer hij onwerkbaar gedrag blijft vertonen. Bespreek met je cliënt wat het hem allemaal heeft gekocht op de verschillende leefgebieden:
· Relaties: intieme relaties, vrienden, familie
· Financieel
· Opleiding, scholing
· Gezondheid
· Vrije tijd
Pas wanneer iemand zich bewust wordt van en ervaart wat de prijs is die hij betaalt voor zijn gedrag, kan hij bereidheid ontwikkelen om het anders te doen. Wanneer de cliënt zich ‘creatief hopeloos’ voelt, merk je dit vaak aan zijn houding. De cliënt beseft dat zijn pogingen het tegenovergestelde resultaat hebben gehad en ervaart daarbij vaak verdriet. Verdriet om alle inspanningen die hij heeft gedaan. Vergeet ook bij deze stap niet om aan te sluiten bij je cliënt en erkenning te geven voor de menselijkheid van zijn gedrag.
Loop je tegen zaken aan of wil je dit nog beter in de vingers krijgen, volg dan een verdiepende opleiding in procesgerichte ACT of sluit je aan bij onze online supervisie groep.
Heel veel succes ermee!
warme groet
Marjolein Vleugel
Expertise Centrum ACT
